Acar gazeteci Tenten’in, çizgi romanları tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de her daim yayıncıların büyük ilgisine mazhar olmuş ve defalarca yayımlanıp okurlarıyla buluşmuştu. Öyleki sonunda orijinal arz talebi karşılayamaz hale geldi ve Türk çizerlerin elinden çıkma “çakma” Tenten çizgi romanları peydah olmuştu piyasada. Çizgili dünyaların vakanüvisi Yener Çakmak, Tenten çizgi romanının Türkiye macerasını kaleme aldı. Not: Görseller yazıyla doğrudan ilintili değildir.
Yener Çakmak
Herge imzasını kullanan Belçikalı karikatürist Georges Remi‘nin ünlü çizgi roman serisi Tintin, Türkiye’de ilk kez Hamid Şendur‘un 2 Nisan 1949 – 17 Haziran 1950 tarihleri arasında 1 – 64 sayı çıkan 2. seri, haftalık dergi Çocuk Alemi‘nde “Tintin’in Maceraları” başlığı altında, 1949 yılında kopya çizgilerle yayınlandı. Aynı yayıncı 1950 yılında çıkarttığı Armağan adlı dergide, orijinal adı Tintin olan çizgi kahramanı ilk kez kendi verdiği isim olan Tenten adıyla kopya çizgilerle yayınladı.
1950 yılında Doğan Kardeş dergisinde kopya çizgilerle Tintin adıyla, resim kareleri altı yazılarıyla resimli roman türünde yayınladı. Bunun nedeni, çizgi roman türüne sıcak bakmayan yayıncılarının yazı ağırlıklı çocuk dergisi yapma istekleriydi. Dergide yayınlanan ilk Tenten macerası “Güneş Tapınağı” oldu. Eserin çevirisi, alt yazılara adapte edilirken, dizinin baş kahramanlarına eserin orijinalinden değişik roller veriliyordu. Örneğin; Kaptan Haddock Tenten’in amcası; Profesör Turnesol ise babası olmuştu. Doğan Kardeş, Tintin maceralarının yayınını 1954 yılına kadar sürdürdü. 29 Eylül 1954’te yayını başlayan Hamid Şendur’un Armağan adlı büyük boyutlu (33 X 23 cm) haftalık dergide, kopya çizgilerle renkli olarak “Tenten Mavi Boncuk” macerası yayınlandı. Aynı yayıncı daha sonra bu maceranın büyük boy renkli albümünü bastı.
3 Temmuz – 14 Ağustos 1956 tarihleri arasında 1 – 7 sayı çıkan Ekicigil Yayınları‘nın haftalık Tom Teks dergisinde “Tintin Afrika’da” macerası yayınlandı.
Hasan Şükrü Adalı‘nın sahibi olduğu Selek Yayınevi, 1958’de haftalık olarak 1 Mayıs 1958 tarihinde çıkartmaya başladığı 2. seri Resimli Hikayeler Dergisi‘nde, “Tintin Küçük Gazeteci Sarı Dünyada / Mavi Lotüs” macerasını yayınladı. 1 Ağustos 1958 tarihinde yayıncılığını geliştiren Hamid Şendur, Armağan Çocuk Gazetesi adına ilk müstakil, haftalık Tenten dergisi ilk macerası “Kırmızı Korsanın Hazinesi” ile yayınına başladı. 18 Temmuz 1959 tarihine kadar 1 – 51 sayı çıktı. Hamid Şendur’un Çocuk Yayınları Müessesesi adına yayınladığı Tenten maceralarının kopyalama ressamlıklarını: Pietro Karlotti, Mehmet Tekdal,Yılmaz Bora, Turhan Şimga, Erdoğan Bozok, Hayri Önder, Şemsi Güner, Orhan Doğu, Erol Kandiyar yaptılar. Tenten maceralarını 1959 yılında basan ise bu kez Bilgi Yayınları, oluyordu.
1961 yılında Tenten dergisi yayıncılığına Burhanettin Şener (1930 Eskişehir – 1994 İstanbul) başladı ve 16 maceralık seriyi cilt dizisi olarak çıkarttı. Daha sonra Tenten maceralarını tekrar yayınlar olarak, haftalık 36 sayfalık siyah beyaz baskılı dergi serileri olarak yayınlamayı sürdürdü.
Haluk Yetiş‘in kurduğu Karaca Yayınevi, 10 Ocak – 21 Kasım 1962 tarihleri arasında 1 – 42 sayı çıkan Arkadaş büyük boyutlu (27,5 X 20 cm) dergide,Türk basınında ilk kez Tenten’i orijinal çizgileri ve tercümesi ile yayınladı. Arkadaş’ta 1 – 21 sayıda “Prof. Turnesol Kaçırılıyor” ve 22- 42 sayılar arasında “Kaçakçılar Peşinde” maceraları yayınlandı. Bu maceralar, Belçika ve Fransa ile Fransızca konuşan ülkelerde yayınlanan Tintin dergisinde yeni yayınlanan maceralar olması nedeniyle, Türkiye’de ilk kez yayınlanan maceralardı. Aslında Arkadaş dergisi, Belçikalı çizgi roman dergisi Spirou‘yu kendisine örnek almış, Spirou’daki çizgi roman serilerini (Jerry Spring, Marc Dacier, Red Kit/ Lucky Luke,Valhardi) bünyesinde kullanan bir dergiydi. Tintin dergisi de Belçika’da Spirou’nun en büyük rakibiydi. Arkadaş dergisinde Tenten’i kullanarak iki rakip dergiyi birleştirmişti. Dergideki çizgi romanların yayın organizasyonunu ONK Copyright Ajans sahibi Osman Necmi Karaca (1923 Ayvalık) yapıyordu ve Arkadaş dergisinin ortağıydı.
1960 yılında büyük bir kısmı İstanbul’da, son bölümü Yunanistan Pire’de çekilen ilk oyunculu Tintin (Tenten) filmi “TINTIN et le Mystere DE LA TOISON D’OR (TENTEN ve ALTIN POSTUN ESRARI)” filmi, 1961 Dünya prömerinin yapılışından üç yıl sonra 1964’te Türkiye’de “Tenten İstanbul’da” adıyla sinemalarda gösterildi (Kadıköy Süreyya Sineması’nda seyrettim ilk kez). Filmin gösterimi 1962’de bilim kurgu çocuk filmi “Ay Dedeye Gidiyoruz“u (Yönetmen: Nuran Şener) yapan Burhaneddin Şener’in aklına, bu filmin temasından yola çıkıp yeni bir Tenten macerası hazırlama fikrini getirdi. Tenten İstanbul’da filminin çizgi roman adaptesi şeklinde yapılmaya çalışılan,ancak eldeki filmle ilgili dökümanların azlığından, acele ile hazırlanan, tamamı yerli yapım Tenten macerası; acemi çizgilerle, Tenten’in çeşitli maceralarından alıntı karelerle, bir tür kolaj çalışma çizgi romandı. Burhan Yayınevi‘nin ilk yerli kaçak yapım Tenten macerası “Tenten İstanbul’da” (Yazan çizen: Şahap Ayhan) 9 – 30 Haziran 1964 tarihleri arasında çıkan 1 – 4 sayıda çıktı. Tenten dergisi yayını 1969 yılına kadar sürdü.
Tenten’in daha önce çıkmış maceralarını tekrar tekrar yayınlamaktansa, kaçak yerli Tenten maceraları hazırlatan Burhanettin Şener, bu arada Herge’nin yeni Tenten maceralarını da kopya çizgilerle yayınlıyordu. Tenten İstanbul’da macerasının ardından, Tenten’e bir İstanbul macerası daha hazırlattı. O macera “Marmara Canavarı” oldu. Bu maceraları : Tenten Asilere Karşı (Yazan çizen: Ferit Öngören) – Yamyamlar Adası – Esrarlı Sirk – Uğursuz Film – Aya Seyahat – Feza Casusları – Merih’e Gidiyoruz – Perili Dağ – Tenten Afrika’da (Yazan çizen: Şahap Ayhan) maceraları takip etti. Bu maceraları hazırlayanların başında, Kasım Koç imzasını kullanan Şahap Ayhan (1926 İstanbul, Üsküdar – 1 Mayıs 2005 Altunizade, İstanbul) gelir. Onu Berkay Kutdeniz, Gökalp Çelikiz ve Ferit Öngören takip eder. Maceralar aceleyle hazırlandığı için, yalnız Tenten maceralarından kareler değil, Chick Bill/Korkusuz Bill-Sartana ,Tarzan gibi çizgi roman maceralarından da kare alıntıları vardır. İşin ilginci, bu yerli yapımlardan Marmara Canavarı, 1989 yılında Milliyet Gazetesi’nin okurlarına promosyon olarak verdiği, orijinal Tenten maceraları ile birlikte, telifi yurt dışından alınmış gibi Casterman Copyright’ı ile yayınlandı. Bu durum da ülkemizde yabancı eserlerin telifleri konusunda Türkiye’nin ne kadar sıhhatsiz çalıştığını göstermektedir.
Burhanettin Şener, telif hakkı satın almadan, korsan olarak Tenten maceralarını kopya çizgilerle tekrar tekrar yayınlarken, 1980 yılında Ali Recan‘ın Alfa Yayınları adına Tenten dergisini çıkartması, Şener’in tepkisine yol açtı. Burhanettin Şener’le yakın ilişkisi olan ressam Gökalp Çelikiz‘in bana aktardığına göre, Burhanettin Şener, Ali Recan’ı mahkemeye verip, ondan tazminat almak istemiş, Gökalp de ona : ” – Ağbi sen Tenten’i telif hakkını satın alıp yayınlamadın ki, Ali Recan’ın bastığı Tenten’den bir hak iddia edesin !..” demiş.
Tenten, 1985 yılında bir süre Milliyet ÇOCUK dergisinde, orijinal çizgilerle yayınlandı. 1994 yılında Yapı ve Kredi Bankası Yayınları Tenten maceralarının tamamını, renkli orijinal albümler olarak bastı. Aynı seri daha sonra 2000’li yıllarda daha güzel baskılı ve kuşe kağıda İnkılap Yayınevi tarafından basıldı.
