2000 sonrası dönemde birçok ulusal sinema kendi estetiğini oluşturma yolunda önemli başarılar kazanmıştı. Kürt sineması da aynı dönemde estetik başarılar gösteren sinemalardan biridir.
Rıza Oylum
Sarhoş Atlar Zamanı ve Votka Lemon filmlerinin yarattığı etki, Ortadoğu’dan dünyaya yayılan yeni bir sinemayı müjdeliyordu. Kuşkusuz birkaç filmin başarısı özgün bir sinemadan bahsetmek için yeterli bir kıstas değil. Ancak devlet himayesinden uzak bir seyirde var olmaya çalışan Kürt sineması için bu başarılar oldukça önemliydi. Bahman Ghobadi ve Hiner Seelam, Kürt sineması deyine akla gelen iki yönetmendir. Ghobadi’nin Dema Hespe Serxweş (Sarhoş Atlar Zamanı, 2000), Awaza Dayika Niştimam (Anavatanımın Şarkıları, 2002), Kûsî Jî Dikarin Bifirin (Kaplumbağalar da Uçar, 2004) ve Nîvê Heyvê (Yarım Ay, 2006) adlı dört uzun metrajlı filmlerinde Kürt sinemasını nakış nakış işledikten sonra 2009 yapımı Kimse İran Kedilerinden Bahsetmiyor’da Tahran’daki yeraltı müzik dünyasından gerçekçi bir kesit sunmuştu. Kürtçe film çekmesi yasaklandığı için İran’ı terk etmek zorunda kalıp Türkiye’de film çekmeye başladığında ise bir Kürt filmiyle değil de Fars hikâyesiyle karşımızda belirdi. Irak doğumlu Hiner Seelam genç yaşında Avrupa yolunu tutmuş bir göçmen yönetmendi. Votka Lemon’da Ermenistan’daki Kürtlerin hayatını beyazperdeye taşımıştı. Kilometre Zero’yu ise Irak’ın Kürt bölgesinde çekmişti. Daha sonra yeniden Fransa’ya dönen yönetmen Kürtlerin hayatını Fransızca çektiği filmler içinde anlatmaya başladı. Son yıllarda genç kuşaktan çok sayıda Kürt yönetmenin sinemayla ilişkilerini kuvvetlendirdiği görülüyor. Bu gelişmeler yeni bir sinema anlayışını oluşturuyorken önümüzde bir tanımlama problemi de söz konusudur: Kürt sineması neyi ifade eder?
Sarhoş Atlar Zamanı
Kürt Sineması Nedir?
Yönetmenin Kürt olması mıdır? Yapımcının Kürt olması mıdır? Filmin Kürt coğrafyasında çekilmesi midir? Kürtleri anlatan filmler midir? Kürt dilinde çekilen filmler midir?
Sinema ülkelerin doğrudan desteğiyle adım atabilen bir sanat. Ortadoğu’da son derece kıstırılmış bir toplumsal yapının temsilcileri olan Kürtlerin, sinemasal arayışları da emekleyerek ilerlemeye çalışıyor. Ülkesi olmayan veyahut farklı ülkelere dağılmış bir yapının sinemasının köşelerini çizmek de kuskusuz sorunlu bir deneme örneğidir. Farklı tasniflerle karşılaşmak mümkün olmakla birlikte bize göre Kürt sineması Kürt dilinde çekilen filmlerle oluşabilecek bir sinema anlayışıdır. Her ne kadar sinemanın bütün dünya dillerinden bağımsız kendine ait bir dili olsa da ulusal bir sinemanın köşelerini çizmek gibi bir kaygı taşınıyorsa bu, ancak o dilde üretilen filmlerle olabilir.
Vodka Lemon
Kürt sinema çevrelerinde bazı Türkçe filmlerin Kürt sinemasının mihenk taşı olarak kabul edildiğini görebiliyoruz. Bu taşların en önemlileri ise Yılmaz Güney filmleridir. Özellikle Yılmaz Güney’in sinemasını politikleştirdiği son döneminde çektiği filmlerini Kürt sineması örneği olarak değerlendirildiği görülüyor. Kuşkusuz böyle bir değerlendirme yapmak olasıdır ancak Yılmaz Güney’in dâhil edildiği bir Kürt sinemasına Kürt yönetmenler olarak Kürtlerin yaşadıkları hayatlardan kesitler sunma yolunu seçen Mahsun Kırmızıgül ve Gani Rüzgar Şavata da dâhil edilmelidir. Sinema anlayışını ve politik önermelerini beğendiğimiz yönetmenleri alıp geri kalanları dışarda bıraktığımız bir tasnif nesnel bir tasnif olmaz.
Sinema Küreselleşiyor
Ulusal sinema yaklaşımının kendisi de içinde bulunduğumuz küreselleşme döneminde her geçen gün anlamını biraz daha yitirdiğini de göz ardı edemeyiz. Rus yönetmen Aleksandr Sokurov son filmi Faust’ta Alman edebiyatının en nadide eserini Almanca olarak sinemaya taşıdı. Alman yönetmen Michael Haneke birçok filmi gibi En İyi Yabancı Film Oskarı’nı aldığı filmi Amour’u da Fransızca çekti. Funny Games’in ikinci versiyonunu Amerika’da İngilizce çekmişti. Alman yönetmen Werner Herzog da Amerika’da İngilizce film çeken yönetmenlerden biri. Birçok Uzakdoğulu yönetmen İngilizce filmlerle kendilerini ifade ediyorlar. Fars yönetmen Abbas Kiyarüstemi 2010’da Aslı Gibidir’i Fransızca, son filmi Like Someone in Love’u Japonya’da Japonca olarak çekti. Hong Konglu yönetmen Wong Kar Wai, My Blueberry Nights filmini Arjantin’de çekmişti. Bu listeyi uzatmak mümkün ama sadece bu örnekler de gösteriyor ki sinemanın kendine has bir dili var ve bu dil ulusal yaklaşımlardan daha bağımsız bir sinema yapılmasını sağlıyor.
Kürt Sinemasının Anne Sütüyle Beslenmesi Lazım
Ortak bir sinema dili olan, ortak imgeleri olan bir Kürt sinemasından bahsetmek de henüz olası değildir. Zira İran, Irak, Suriye, Türkiye ve batı ülkelerinde sinemayla uğraşan Kürt yönetmenler değişik ülkelerde, farklı üretim ilişkileri içinde, farklı yaşam koşulları ve şehirleşme deneyimleriyle birbirlerinden bağımsız imge dünyaları oluşturmuş haldeler. Kürtler aynı devlet altında yaşamadıkları sürece ortak bir sinema dilinden ve algısından bahsetmek pek mümkün görünmüyor. Kürt senarist ve yapımcı Selamo (Abdülselam Kilgi) Xelilo- Kenê Spi filmiyle ilgili verdiği röportajda söylediği gibi “Kürt sineması sancı aşamasındadır. Doğumu geç olabilir ama doğacaktır. Ana sütüyle beslenirse sağlıklı büyüyüp yürüyecektir. İthal sütle beslense sakat kalacaktır.”
Bahman Ghobadi
Kürt sinemasının ayaklarının oluşması içinse yıllar içinde hatırı sayılır çalışmaların yapıldığını da hatırlatmakta fayda var. Avrupa ülkelerinde Kürt Film Festivalleri, Diyarbakır ve Batman belediyelerinin ve birçok kısa filmin bizatihi yapımında bulunmuş Mezopotamya Kültür Merkezi’nin çalışmaları övgüye değer çalışmalardır. Ayrıca devletleşme sürecinin yaşandığı Irak’ın Kürt bölgesinde, bu sinemanın sistemli bir ulusal sinema haline gelmesine yönelik önemli çabalar olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye’de ve İran’da sinema eğitimi alan genç Kürt sinemacıların bu coğrafyada kariyer yapmaya başladığı biliniyor. Gelişmeler gösteriyor ki burada yeni bir ulusal sinema filiz vermeye başlayacak. Bu çerçevede bir Kürt Sinema Enstitüsü’nün kurulması, ayrıca bütün bölgeye seslenecek Kürtçe bir sinema dergisinin çıkarılması, sinema salonlarının açılması, Kürt filmleri için dağıtım ağının oluşturulması ortak bir sinema dilinin yaratılması için önemli adımlar olarak atılmayı bekliyorlar. Özellikle dağıtım ağını oluşturmak adeta film çekmekten daha büyük bir sorundur. Benzer sıkıntılar Türk cumhuriyetlerde de yaşanıyor. Sovyet döneminde inanılmaz bir dağıtım mekanizmasıyla Türk cumhuriyetlerde yapılan filmler bütün devletleri dolaşırken, cumhuriyetlerin bağımsız devletler haline gelmelerini üstünden 20 yılı aşkın bir zaman geçmesine karşın hâlâ Özbekler, Azeriler, Kazaklar birbirlerine kendi filmlerini gösterememenin sancılarını yaşıyorlar. Bölge yönetmenleri sık sık bu durumdan dert yanarlar.
Kürt Sineması Filistin Sinemasına Benzer
Sinemanın Kürtler için bir mücadele yöntemi olarak da görüldüğü de ortadadır. Kürtlerin dilinin, kültürlerinin, hatta fiziksel varlıklarının dahi bölgedeki devletler için çoğu zaman kendi başına bir tehdit unsuru olarak görülmesi kuşkusuz bu dilde çekilen her filmi de politik bir film haline getiriyor. Sinema, Kürtlerin farklı ülkeler içinde sürdürdükleri politik ve kültürel mücadeleler içinde dertlerinin beyaz perdeye yansıması olarak da görülebilir. Kürtler için sinema sadece bir sinema değil bir politik alan, bir var olma mücadelesinin de adıdır aynı zamanda. Bu açıdan Kürt sineması biraz Filistin Sinemasına benzer. Filistinlilerin sinemasında; direniş, savaş, intifada, taşlar, sapanlar, tanklar, askerler, yıkılan evler ve ölen çocuklar başrolde oynar.
Ortadoğu Sineması kitabını hazırlarken Filistin Sineması bölümünü; “Hâlâ kişisel tecrübeler üzerinden gelişmeye çalışan bir sinema Filistin sineması. Büyüyebilmesi için de, en az diğer Arap ülkelerinki kadar imkânlara sahip olması gerekiyor. Sinema salonlarına, ekipmana ve finansmana… Ama her şeyden öte ise film çektiği için baskı görmeyeceği, uluslararası festivallerde isminin altında yazacak bir ülkeye ihtiyacı var bu yönetmenlerin.” İfadeleriyle bitirmiştim. Sanırım aynı ifadeleri Kürt Sineması için de kullanmamız mümkündür.
*Bu yazı, Filmarası dergisi Kürt sineması dosyasında (mart sayısı) yayınlanmıştır.
