Bir Zamanlar Anadolu’da: Taşranın Kriminolojik İncelemesi

Nuri Bilge Ceylan Sineması, İklimler’le birlikte yeni bir sürece girmişti. Artık dramatik kurgu minimal da olsa hissediliyordu filmlerinde yönetmenin. Üç Maymun’da ise yönetmen bu kurguyu biraz daha karmaşıklaştırmış, nitekim Cannes’dan En İyi Yönetmen Ödülü’nü kazanmayı başarmıştı. Yönetmenin Cannes’da Jüri Büyük Ödülü’nü kazanan son filmi Bir Zamanlar Anadolu’da ise bu sürecin artık tamamlandığına, yoluna bundan sonra bu şekilde devam edeceğine işaret eden bir yapıt.

Ercan Dalkılıç 

Bir Zamanlar Anadolu’da, bir cinayet sonrasında, gece yarısı olay yerini tespit için göreve çıkan bir ekibin hikâyesi esasen. Bu ekibin başını Savcı Nusret (Taner Birsel), Komiser Naci (Yılmaz Erdoğan) ve Doktor Cemal (Muhammet Uzuner) çekiyor. Saatler ilerliyor ama cinayet zanlısı Kenan (Fırat Tanış) olay yerini bir türlü gösteremiyor. Haliyle sinirler de iyice geriliyor… Sadece 12 saatlik bir zaman dilimini, bir gece ve sabahını anlatıyor film.

İlk defa bu kadar iyi çizilmiş karakterle karşı karşıyayız NBC sinemasında bana kalırsa. Her bir karakter çok derin, ayrıksı ve bu karakterlerin birbirine bağları çok iyi kurgulanmış. NBC, yukarıda belirttiğimiz gibi sabit, uzun planlarla natürel bir görüntü elde etme yöntemini Uzak’tan itibaren uygulamamaya başladı. Fotografik, durum aktarımından kopan yönetmen sinema dilinde de, artık mecbur olduğu yeniliğe kapıları açmış oldu. Yine uzun planlar var bu filmde, ancak bu sefer gayet başarılı diyaloglarla desteklenmiş bu uzun planlar.

Hazır plan demişken, bazı close-up’lar göze çarpıyor filmde. Büyük alanlar, büyük alanlarda bir avuç karakter ve onların suçla ilişkileri de göz önene alınacak olursa filmin spagetti western estetiğine yakın bir seyir izlediğini söyleyebiliriz. Filmin ismi de zaten spagetti western filmlerine özellikle de, türün ben büyük yapıtlarından biri olan Sergio Leone filmi Batıda Kan Var/Bir Zamanlar Batıda’ya (C’era una volta il West) bir gönderme. Diğer yandan film bolca polisiye öğeler içermekte; abartıp filme polisiye film bile diyebiliriz belki.

NBC, sinema dilinde bir değişikliğe gitmiş gitmesine ama alt-sınıflara o mesafeli yaklaşımından taviz vermemiş bu filminde de. Yönetmen, biçimiyle bozduğu arınma sayesinde karakterleriyle özdeşliğe izin vermiyor. Dolayısıyla, sözgelimi Ahmet Mümtaz Taylan’ın canlandırdığı Şöför Ali’ye sempatik bir gözle bakamıyorsunuz, onu ancak gözlemleyebiliyor ve hakkında yargılara varıyorsunuz. Bir diğer değişle, NBC size üstten ironik bir açıyla gözletiyor bu sınıfı. Fenomenolojik olarak seçkinci, yaratıcısını ve kendisini mutenalaştıran bir sinema NBC’ninki.

Bu bağlamda filmin mizah anlayışından da dem vurmak gerek; NBC’nin izleyicisini aslında güldürmek gibi bir derdi olmadı hiçbir zaman. NBC, mizah yapmıyor aksine o insanların çıplak hallerine gülümsememizi sağlıyor yer yer. Anlaşamama üzerine kurulu diyaloglar, Tarantinesk bir etki yaratsa da, üstten bir mizah üretiyor sonuçta. NBC’nin mesafeli biçimiyle tamamıyla örtüşen bir mizah anlayışı hâkim filme.

Bir diğer açılması gereken nokta, NBC Sinemasının kadınlara karşı hissetikleri. NBC Sineması’ında –Üç Maymun’da da gördük açıkça- kadınlar suça giden yolu döşeyen karakterler olarak karşımıza çıkıyor hep. Bir Zamanlar Anadolu’da da, suça sebep olan yine bir kadın, hatta bir karakterin ağzından kadınların şeytani olduklarına dair cümleler bile dökülüyor. İlklimler’de NBC’nin bizzat kendisinden izlediğimiz NBC erkekliği bu filmde de devam ediyor özetle.

Gelelim NBC’nin ve yeni filmi Bir Zamanlar Anadolu’da’nın taşra üzerinden anlattıklarına. NBC, taşradaki yalnız aydın karakterini, yani Doktor Cemal’i hikâyesini tam merkeze oturtmamış, bu zamana kadarki filmlerinin aksine. Daha etkin olan karakterler, bir savcı ve komiser. Dolayısıyla da taşra, yalnızca varoluşsal bulantının değil, bu filmde Türkiye’nin metaforu gibi duruyor daha çok. Gerçek sebeplerin hep gizli kaldığı, ‘henüz gelişmemiş yarı-feodal bir ülke aslında ülkemiz’ demek istiyor sanki yönetmen.

Bir Zamanlar Anadolu’da, NBC filmografisinin en iyi parçası muhtemelen. Biraz uzun olmasına rağmen, ilgiyi canlı tutabilen, sıkmayan dahası anaakım izleyicinin izlerken fazla zorlanmayacağı, mutlaka deneyimlenmesi gereken bir seyirlik…

Bir Zamanlar Anadolu’da [xrr rating=4.5/5]

Yönetmen: Nuri Bilge CeylanSenaryo: Ebru Ceylan, Nuri Bilge Ceylan, Ercan KesalOyuncular: Muhammet Uzuner, Yılmaz Erdoğan, Taner Birsel, Ahmet Mümtaz Taylan, Fırat Tanış, Ercan Kesal Yapım: 2011, Türkiye / Bosna Hersek, 150 dk.