Çağdaş sanat günümüzün yıldızı. Dünya tarihinde olmadığı kadarıyla büyük paraların dolaştığı bir ucu Dubai şeyhlerine uzanan bir küresel ağ aynı zamanda. Ali Şimşek ile son kitabı Kriz ve Kritik dolayısıyla çağdaş sanatın krizini konuştuk.
Röportaj: Ercan Dalkılıç
Öncelikle kitabın oluşum hikayesini anlatabilir misiniz?
Kriz ve Kritik kitabı son 5 yılda yazdığım, birçoğu tartışma yaratmış yazılardan oluşuyor. İsmini sanatatak’a yazdığım kısaltmadan, Kriztik köşesinden alıyor. Kritik yani eleştiri kavramının Yunanca soyağacı krizden geliyor. Bu anlamda eğer kriz varsa eleştiri de var. Eleştirinin verimliliği bu krizi görmesinden, kuşatmasından ve yorumlamasından geliyor.
Evet 1920’lerden itibaren öncelikle sanat kendini tam da bu kriz üzerinden tanımlıyor. Avangart hareketler ve modernizmin neredeyse gıdası oluyor kriz. Fakat benim yoğunlaştığım yer 1990 sonrası Contemporary denilen, bizde çağdaş-güncel sanat olarak adlandırılan yordamlar ve anlayışlar. Biliyorsunuz bu alan daha önce tarihte görülmediği kadarıyla sermayeye eklemlenmiş küresel bir olgu. Çağdaş sanat sokaktaki insan için çoğu zaman “bunu ben de yaparım” ya da “bunun neresi sanat” tepkisiyle tanımlanıyor. Kastettiğim resim, heykel gibi bildiğimiz alanların dışında videoart, performans, enstalasyon, hazır nesneler ve dijital süreçlere uzanan geniş bir alan çağdaş sanat. Bugün hem bienallerin hem de küresel burjuvazinin temel ilgi alanı; büyük paraların döndüğü bir “aklama” aracı aynı zamanda. Fuarlar bunun en büyük pazarı. Üstelik güncel sanat sömürgeci bir yapıya sahip, yani diğer alanlara yaşama şansı bırakmayan bir özellik gösteriyor. Ayrıca bugün kentsel dönüşüm dolayısyla daha sık adını duyduğumuz “soylulaştırma” süreçlerine de ivme kazandıran bir seçkincilikle malul. Ben elbette güncel sanatın kendisine karşı değilim. Contemporary 1910’lardan itibaren içine girdiğimiz bir çok yordamı kullanıyor zaten. Kolaj, montaj, hazır nesne, pop anlayış, kübizm gibi… Bunlar günümüzde demokratikleşmiş yapma biçimleri.
Oysa güncel sanatta modernizmin trajik olana ya da lirik olana yaklaşımından eser yok. Tam tersi buraları da parodileştiren bir inançsızlığa sahip. Matlaşmış, düz bir algı talep ediyor çoğu zaman. Ben kitaptaki temel makalelerden olan “Çaresizlik Strajeleri” ile bu yordamların neo liberalizm ve burjuvazinin algısıyla örtüşmesini kurcalamaya çalıştım örneğin. Bir de temel sorun güncel sanatın temel anlamında kavram ve text-metin ağırlıklı işlemesindeki sorunlara değinmeye uğraştım. Güncel sanat yapıtları söylemsiz var olamıyorlar çoğu zaman. Hemen her şey bu söyleme hizmet eder hale geliyor. Bir sergi dolaşma “ne anlatıyor?” sorularıyla devam ediyor. Bir anlam terörü yaratıyorlar.
Politika sanatın en önemli konusu haline geldi. Siz bunu neye bağlıyorsunuz?
İşin kritik noktalarından biri de burası işte: Politika. Güncel sanat kavram ağırlıklı çalışıyor demiştim ağırlıklı olarak. İşte text’in en büyük malzemesi politika. Neredeyse pratik politikayı ikame eden bir politika enflasyonu var. Hemen her şey politikleştiriliyor. Ama metin olarak. Burası sinik bir nokta. Bir de bu politik olma sınıf üzerinden değil, daha çok küreselleşmeci sol liberal ideolojinin kimlik, fark, ötekilik ve kültürelciliği üzerinden işliyor. Bu bir tarafıyla Walter Benjamin’in 1930’larda Faşizm dolayısyla bizi uyardığı politikanın estetik hale gelmesiyle de ilgili. Estetize edilmiş bir politiklik ya da benim deyimimle “apolitik politiklik”. İstisnalar ve sarsıcı örnekler ve sanatçılar var elbette. Ben daha çok hakim yordam ve eğilimlerden söz ediyorum. Hiçbir politik faaliyet iinde olmayan bir sanatçı, bakıyorsunuz yapıtlarında fazlasıyla politik…Jestüel hale gelmiş bir politika bu… İşte toplumsal cinsiyet ve ötekilik üzerinden yürüyen, ya da azınlık kimliklerine duyarlı bir jestüellik gibi.
Örneğin bienaller bütün küresel sermaye bağlarına rağmen çok rahat Brecht ve Marx’ı konseptleri yapabiliyorlar.
Kriz ne zaman başladı sanatta?
Duchamp 1917’de sıradan bir gündelik nesneyi, bir pisuraı R. Mutt imzasıyla bir sergiye götürdüğü zaman başlayan bir kriz bu. Sanatçının imzası dışında hiçbir katkısı olmayan herhangi bir nesne sanat yapıtı olabilir mi? Duchamp aslında bir yapıt değil “kavram” yaratmıştı. Ne sanat, ne sanat değil, müze ne, galeri ne gibi… Ya da sanatçının imzası her hangi bir şeyi sanat yapıtı yapabilir mi sorusu gibi… Bu kriz çözülmüş görünüyor… Bugün text eklenebildiği sürece her şey sanat alanına girebiliyor. Bu bir tarafıyla avangardın açmazına da denk geliyor. Hayat ile sanat arasındaki kopukluğu gidermeye çalışan bir anlayıştan. Bizzat gündelik hayatın “yüksek sanat” yontulduğu bir anlayışa geçildi. Güncel sanat buluntu nesne, belge enflasyonu, kişisel biyografi ve kavram seliyle üzerimize üşüşüyor çoğu zaman. Kavram ağırlıklı olmak eli, zanaatı ve de malzemeye “ihtimam göstermeyi” geri plana atıyor. Cool, soğuk bir mesafe talep ediyor izleyenden. Entelektüel olarak onu ezmeye çalışıyor bazen. Temel insani duygulanımlardan çoşku, lirik tahayyül ve duygusallığı matlaştırıyor.
Yani güncel sanat bizzat krizin kendisini sanata dönüştürmüş durumda. Unutmalayalım tabii, Duchamp’ın Pisuar’ı da bugün Newyork MOMA’nın en paha biçilmez yapıtları arasında. Mona Lisa kadar ünlü. Bu da bir paradoks.
