“İyi bir iş. Pazartesi günleri Millay’ın, Çarşamba günleri Whitman’ın, Cumaları ise Faulkner’in kitaplarını yak, kül olsun, sonra külleri de yak. Bu bizim resmi sloganımız.”
Fahrenhayt 451 – Ray Bradbury
10 Mayıs 1933’de Berlin’in Opernplatz meydanında toplanmış Nazi gençleri ideolojileriyle bağdaşmayan 20.000 kitabı hastalıklı bir coşkuyla yakıyorlardı. Onları gelecekte, çoğu fırınlarda yakılan 6 milyon Yahudi’nin ve sakatından eşcinseline daha nice insanın vebali altında bırakacak olan da aynı coşkuydu. Sadece Naziler mi, Romalılar da kitapları önce Hıristiyanlığı yaydıkları için, sonra da Hıristiyanlıkla bağdaşmadıkları için yaktılar. Tarih, din ya da ideolojiler yüzünden gerçekleşen pek çok kitap yakma vakasıyla dolu.
Ege Görgün (Landlord)
Yakın bir gelecek düşünün. Gelişen teknoloji sayesinde artık evler ve işyerleri yanmaz şekilde inşa edilmeye başlanmış. Bu durumda ıskartaya çıkan ilk şey itfaiye teşkilatı oluyor. Ama onların imdadına da, hayal gücünün, serbest düşüncenin ve çeşitliliğin en büyük günah sayıldığı bu disütopik toplum düzeninde ortaya çıkan yeni bir iş kolu yetişiyor: Kitap yakıcılığı. İtfaiyeciler artık yangın söndürmeyecek, yangın başlatacaklardır. Bütün kitaplar bir çırpıda imha edilir ama evlerinde gizli gizli kütüphaneler saklayan bazı kendini bilmez aşağılık entelektüeller hala vardır. Neyse ki mevcut sistemi özümsemiş, devletine bağlı, sağduyulu vatandaşların ihbarlarıyla bu kişiler birer birer ortaya çıkarılmaktadır. Bunların da kitaplarıyla birlikte yakılmasında bir sakınca yoktur.
Ray Bradbury bu kitabını yazarken tarihteki kitap yapma vakalarından ama özellikle de bu vakalara yol açan baskıcı, faşist, vatandaşını tekdüzeleştiren yönetim şekillerinden ilham almıştır. Bradbury durumu keskin bir dille eleştirmiş olsa da, kitap yakmalar (ne kitabı, yazar yakmaların), yasaklamalar, sansürlerin sonu gelmiyor. Muhtemeldir ki insanoğlu yeryüzünde yürüdüğü sürece de gelmeyecek. Biz yine de mağlubiyet hissiyatına teslim olmayalım ve tarihin karanlık sayfalarını bir kez daha karıştıralım…
“Kitaplar hiçbir şey anlatmıyor inan! Hiçbir şey, öğrenebileceğin, ya da inanabileceğin. Hepsi hiç var olmamış insanlarla ilgili, hayal unsuru, uyduruk romanlar. Eğer roman değillerse, o zaman daha da beter, bir profesör ötekine budala diyor, bir filozof diğerinin gırtlağına basmış bağırıp duruyor. Hepsi koşuşuyorlar, yıldızlara üfleyip güneşi söndürüyorlar. Sen de kendini kaybediyorsun.”
Fahrenhayt 451 – Ray Bradbury
1. Danışmanın tavsiyesine uyan İmparator Quin Shi Huwang, Qin kaynaklı tüm felsefe ve tarih kitaplarının yakılmasını emretti. Devlet zoruyla kabul ettirilmek istenen resmi tarihe karşı çıkan kimi filozof ve tarihçiler de bu alevlerden nasibini aldı. (MÖ 213)
2. Paflagonya’da (bugün Kastamonu, Sinop ve Çankırı’nın bulunduğu bölge) 160 yılında gerçekleşen bu olayda, tarihte şarlatan olarak bilinen sahte peygamber Alexander’ın emriyle Epikür’ün kitapları çarşı meydanında yakılmıştı.
3. Roma İmparatoru Diocletian, Mısır dilinde yazılmış simya metinlerini yaktırdı.(292)
4. Roma İmparatoru Diocletian yeni dinin hızla artan inananlarına karşı açtığı savaş doğrultusunda tüm Hıristiyan kitaplarının yakılmasını emretti. (303)
5. Da Vinci’nin Şifresi’ni okuyanların gayet iyi bildikleri 325 yılında yapılan ilk İznik Konseyi’nden sonra İskenderiyeli Arius tarafından kaleme alınmış tüm Arianism kitaplarının kafirlik içerdikleri için yakılması kararı çıktı.
6. Batı Roma İmparatorluğu’nun önemli generallerinden biri olan Flavius Stilico, gizli ilimlerle ilgili olduğu tahmin edilen Sibyllian Kitapları’nı yaktırdı. Bir inanışa göre tüm eski felaketleri içeren bu kitaplar sayesinde olacak doğal felaketlerin tarihini belirleyebilmek mümkündü. (400 yılı civarı)
İskenderiye Kütüphanesi Rivayetleri
7. İskenderiye Kütüphanesi’nin yakılmasıyla ilgili elde kesin tarihi bir belge yoktur. Kütüphanenin dört olay sırasında zarar görme ihtimali vardır. MÖ 43’te şehri işgal eden Sezar, 3. yüzyılda şehre saldıran Aurelian ya da 391’de 1. Theodosius’un verdiği tüm pagan eserlerinin yok edilmesi emriyle hareket eden Theoplius kütüphaneye zarar vermiş olabilecek muhtemel isimlerdir. Ama en çok kabul gören görüş kütüphaneyi 642’de şehri ele geçiren Müslümanların yaktığıdır. Ama bunun hikaye mi yoksa tarihi bir olay mı olduğu halen kesinlik kazanmamıştır. Hikayeye göre kütüphanedeki kitap 6 ay boyunca şehrin hamamlarının yakacak kaynağını karşılamıştır.
8. 5. yüzyılda kafirlik yaydıkları gerekçesiyle Etrüsk Disiplini’ni öğreten kitaplar yakıldı.
9. 435 yılında Konstantinapolis Patriği Nestorius’un kitapları toplatıldı ve yakıldı.
10. 13. yüzyılda Katolik Kilisesi Fransa’daki Catharism mezhebi takipçilerine bir haçlı seferi düzenletti. Ele geçen tüm Cathar metinleri yok edildi.
11. 1233’te Yahudi din adamı Moshe ben Maimon tarafından yazılan Guide for the Perplexed (Kafası Karışmış Olana Rehber) Fransa’da Montpellier’de yakıldı.
12. Yahudi kanunları, ahlakı, gelenekleri ve tarihi hakkında tartışmaların yer aldığı Talmud, Fransa’da yakılan bir diğer Yahudi kitabı oldu. 1242’de yakılan kitap Paris’te kurulan mahkemede suçlu bulunmuştu.
13. 1410’da John Wycliffe’in kitabı Prag başpiskopusu tarafından yakıldı. Amaç Jan Hus’un öğretilerinin önüne geçmekti.
14. İspanya’da Engizisyon’un başındaki isim olan rahip Tomás de Torquemada katolik olmayan kitapların yakılmasını emretmişti. Buna Yahudi Talmud’ları ve Arap kitapları da dahildi.
15. İtalyan rahip Girolamo Savonarola’nın takipçileri Floransa’da bulabildikleri tüm dine aykırı kitapları (Bocaccio’nun Decameron’u ve Ovid’in tüm eserleri başta olmak üzere) toplayıp yaktılar. Ateşi canlandıran ürünler arasında kozmetikler, oyun masaları ve açık saçık resimler de vardı. (1497)
16. 1499 ya da 1500 yılında İspanya’nın Andalucia kentinde bir milyonun üstünde Arapça ve İbranice kitap yakıldı. Fetvayı veren Granada başpiskoposu Cisneros idi.
17. 1525 ve 1526 yılında William Tyndale tarafından yapılan İncil’in çevirisi bulunduğu her yerde devlet eliyle yakıldı.
“Bitişik evdeki kitap, dolu bir silahtır. Yakın gitsin. Silah ateş edemesin. Adamın kafasını koparın. İyi okumuş bir adamın hedefi olmayacağından kim emin olabilir ki?Ben böylelerini hazmedemem, bir dakika bile. Sonunda tüm dünyada, evlerin hepsi yanmaz duruma getirilince itfaiyecilere eski amaçlarıyla ilgili gerek kalmadı. O zaman onlara yeni bir görev verildi, barışın koruyucuları olarak. Resmi sansürcüler, yargıçlar ve infazcılar oldular onlar. İşte sen ve ben de bunlardan biriyiz.”
Fahrenhayt 451 – Ray Bradbury
Kitaplarıyla birlikte yakılan adam
18. Ptolemy’nin Coğrafya kitabının çevrisinde yazdığı bir ifade yüzünden Cenova şehir konseyi tarafından kafir ilan edilen Servetus 1553’te yazmaları ve kitaplarıyla birlikte yakıldı.
19. Yucatan’a başpiskopos atanan Diego de Landa tüm Maya kutsal kitaplarını yaktırdı.
20. İncil’i herkes okuyabilsin ve kilisenin cahil halkı sömürme devri kapansın diye İncil’i Almancalaştıran Martin Luther’in çevirileri Papa’nın emriyle yakıldı. (1624)
21. 1683 yılında bugün medeniyetin ve eğitimin beşiği sayılan Oxford Üniversitesi’nde Thomas Hobbes ve diğer bazı yazarların kitapları yakıldı.
Kasabanın gururu William Tell
22. En ilginç kitap yakma vakalarından biri. 1760’da Simeon Uriel Freudenberger bir yazmasında İsviçre halk kahramanı William Tell’in (ya da Giyom Tell) bir efsane olduğunu, ona yakıştırılan kahramanlıkların aslında hiç gerçekleşmediğini yazacak olmuştur. Bunun üzerine Altdorf halkı ayaklanıp bu yazmaları topluca yakar. Altdorf, William Tell’in oğlunun başındaki elmayı vurduğu yerdir.
(resimaltı: William Tell ve oğlunun Altdorf’daki heykeli)
23. Fransız devriminin en ünlü önderlerinden Robespierre 1793’te dini kütüphanelerin ve kraliyet ya da Fransız krallarını olumlayan her türlü kitabın yakılması talimatını vermişti.
24. Louise Braille’in körlerin okuyup yazabilmesini sağlayan Braille yazı sistemi bugün hala kullanılıyor. Ama 1842’de Paris’teki körler okulu yetkilileri, yeni müdürleri Armand Dufau’dan bu yöntemle yazılan tüm kitapların yakılması emrini aldılar. Okuldaki tüm kitaplar yakıldıktan sonra Louis Braille’i destekleyenler Dufau’ya isyan edip bu yöntemi kullanmaya devam ettiler. Ve Braille okulda yeniden kullanılmaya başlandı.
25. Bolşevikler Çar II. Nikolay’ı tahtından indirip 1917’de Büyük Ekim Devrimi’ni gerçekleştirdikten sonra Komünizm ile ters düşen tüm kitapların imha edilmesini emrettiler. Bu kitaplar arasında pek çok dini ve tarihi kitap da vardı.
26. Indiana, Warshaw’daki kütüphanenin yetkilileri kendisi de Indiana doğumlu olan Theodore Dreiser’in kitaplarını yakılmasına karar verdiler. Bu kararı almalarında Dreiser’ın gerçekçi romanlarında resmedilen düşük hayatların rolü olmuştu. (1935)
Nazilerin kitap soykırımı
27. Richard Euringer, Nazi Partisi’ne ait Völkischer Beobachter gazetesindeki yazılarıyla partiye adanmışlığının sınır tanımadığını gösteriyordu. Bu sayede kısa sürede Goebbels’in gözüne girip Essen’de kütüphanelerin yöneticiliğine getirildi. En büyük icraatını gerçekleştirebileceği bir konumdaydı artık. Yahudi yazarlara ait ya da Nazi ideolojisine ters düşen kitapların bir listesini hazırladı. Listede 180 bin kitap vardı. Liste hazır olduktan sonra iş bu kitapları üniversite kütüphanelerinden toplatmaya ve bir kibrit çakmaya kalıyordu. Nazi Partisi’nin genç üyelerinin başı çektiği şuursuz kitleler bu sorumluluğu seve seve üstlendi. 1933’ün 10 Mayıs gecesi Berlin 20 bin kitabı kül eden alevlerle aydınlanırken, insanlık tarihi bu delilik ateşinin kara dumanıyla gölgeleniyordu. Eylem sonraki günlerde de devam etti. Almanya’nın dört bir yanından eli kolu kendi “yakacaklarıyla” dolu olarak gelen öğrenciler Nazi ateşini beslemek için ellerinden geleni yaptılar. Yakılan kitaplar arasında Karl Marx, Thomas Mann, H.G.Wells, Heinrich Heine, Erich Maria Remarque gibi yazarların eserleri de bulunuyordu.
28. 1937’de Brezilya’daki diktanın başında olan Getulio Vargas ünlü yazar Jorge Amado’nun kitaplarının sokaklarda yakılmasını emretmişti. Amado, Brezilya Komünist Partisi’nin aktif bir üyesiydi.
29. 1948’de rahipler, öğretmenler ve anne babaların güdümündeki çocuklar 2000 çizgi roman yaktılar.
30. 1940’lı yılların sonunda Sovyetler Birliği’ndeki Yahudi kültürünün kökünü kazımak isteyen Stalin, Çin sınırında bulunan Yahudi Otonom Eyaleti’nin başkenti Brobidzhan’da bulunan Judaica koleksiyonunu yaktırdı.
ABD’de Cadı Avı
31. Sanat dünyasında başlattığı Cadı Avı ile tarihe geçen Senatör Joseph McCarthy Amerika’daki gizli komünistleri ortaya çıkarmak için kurduğu komitenin ve basının huzurunda komünizm sempatizanı yazarların imzasını taşıyan ve halihazırda Avrupa’daki Amerikan kütüphanelerinde bulunan kitapların bir listesini açıkladı. (1953) Dış İşleri Bakanlığı McCarthy’ye boyun eğdi ve deniz aşırı kurumlarına komünistlerin, onlarla bir şekilde hukuku olan arkadaşlarının ve muhaliflerin yazdığı bu tür kitapların raflarından kaldırılması emrini verdi. Bazı kütüphaneciler yasak gelen bu kitapları hemen yaktılar. Başkan Eisenhower bu barbarlığa şu sözlerle karşı çıktı: “Kitap yakanlardan olmayın… Kütüphanenize gidip her kitabı okumaktan çekinmeyin.”
“Güldürüden söz eden birçok başka kitap var; gülmeyi öven birçok kitap da. Niçin bu kitap içini öylesine korkuyla dolduruyordu?”
Gülün Adı – Umberto Eco
32. Ünlü psikiyatrist ve yazar William Reich, Star Wars külliyatına aşina olanların iyi bildiği “force” fikrini çok önceden geliştirmişti. Onun “orgone enerjisi” adını verdiği bu şey “evrensel yaşam enerjisi”ydi. Onun inancına göre mavi renkli bu enerji tüm evreni dolduruyor ve bu enerjinin yeterli olmaması bazı hastalıkları tetikliyordu. Reich, bu enerjiyi toplayabilmek için bir orgone akümülatörü bile inşa etmişti. Psikologlar ve bilim adamları onun bu iddialarını ciddiye bile almıyorlardı. Bu noktada devreye Yiyecek ve Uyuşturucu Dairesi (FDA) girdi ve Reich’a soruşturma açtı. Reich kendini savunmayı reddetti. Federal savcı Reich’ın tüm orgone enerjisi cihazlarını ve kitaplarını imha edilmesi emrini verdi. 1956’da emir yerine getirildi. 1960’da Reich’ın 6 ton kitabı daha yakıldı. 1957’de hapishanede kalp krizinden ölen Reich bu karanlık eylemi göremedi.
33. 1965’de Endonezya’daki darbenin ardında iktidarı ele geçiren Suharto, sol görüşlü yazar Pramoedya Ananta Toer’i hapise attı. Bununla da yetinmeyip tüm kütüphanesini ve yeni kitabının çalışma notlarını da yaktırdı. Toar yine de hapisteyken hücre arkadaşlarına sözlü olarak aktardığı kitabını bitirebildi. (This Earth of Mankind)
34. Mayıs 1981’de Sri Lanka’daki Jaffna kütüphanesi yakıldı. Güney Asya’nın en zengin kütüphanesi 95 bin kitap yok oldu. Bunların arasında çok nadir olan palmiye yaprağı yazmaları da vardı.
35. Bosna Savaşı sırasında Sarajevo’daki Doğu Enstitüsü’ne yangın el bombalarıyla saldırdılar. Tüm kitap ve el yazma koleksiyonları kül oldu. Tarihteki “tek seferde en büyük toplu kitap katliamı” belki de bu olmuştu.
36. 1986’de Valparaiso’da Şili İçişleri Bakanlığı, Augusto Pinochet’in emriyle Gabriel Garcia Marquez’in Clandistine in Chile: The Adventures of Miguel Littin (Şili’de Gizlice: Miguel Littin’in Maceraları) adlı kitabının 15 bin baskısını yaktırmıştı. Kitap Şilili film yapımcısı Miguel Litti’nin 12 yıllık sürgünden sonra gizlice geldiği ülkesindeki izlenimlerini aktarıyordu.
37. 1990’da Kanada, Alberta’da Full Gospel Birliği inananları içinde öne sürülen fikirlere katılmadıkları ya da Tanrı’nın öğretisinin aksini söyleyen kitapları yaktılar.
38. Akıl ve beden gelişimine yönelik düşünce sistemi Falun Dafa’nın prensiplerini öğretmeye yönelik kitapların tamamı 1999’da Komünist Çin Hükümeti tarafından yakıldı. Devlet bu düşünce sisteminin şeytani bir inanç olduğunu ve ülkenin istikrarı için tehdit oluşturduğunu açıkladı.
39. Ocak 2001’de Mısır Kültür Bakanlığı Abu Nuvas’ın eşcinsellik temalı şiirlerden oluşan kitaplarını Köktendinciler’in baskısıyla yaktırdı.
40. Çocukların, gençlerin ve hatta çoğu yetişkinin bayılarak okuduğu Harry Potter kitapları New Mexico, Alamogorda ve Iowa, Cedar Rapids gibi dinlerine sıkı sıkıya bağlı insanların Hıristiyanların yaşadığı yerlerde bir değil, birkaç kez topluca yakıldı. Halen Evangelistler Harry Potter karakterini şeytan, Ortodokslar ise kitapları satanist metinler olarak değerlendiriyorlar. Katolikler arasında farklı görüşler hakim ama metinlerin arkasında şeytanın gizli olduğu düşünenlerin sayısı hiç de az değil.
