Edebiyatımızda, taşradaki varoluşçuluğun izini süren Hasan Ali Toptaş, kendi toprağı olan Denizli’nin bir kasabasına, Çökelez’e götürüyor bizleri Kayıp Hayaller Kitabı’nda. “Dışarıda, Sinemacı Şerif’in jeneratöründen gelen pat pat sesleri…” cümlesi ile açılıyor roman. Akabinde iki eksen karakterini, bu açık hava sinemasına komşu bir toprak damın tepesinden, perdede oynayan filme salıyor Toptaş. Başta, neden perdedeki filmi anlatıyor, diye sormadan edemiyorsunuz kendinize. Ne var ki, ilerledikçe yazarın klasikleşmiş kurgu oyunlarına alet olduğunu sezmeye başlıyorsunuz yavaş yavaş. Karakterlerin perdede gördüğü filmin, anlatının içinde önemli yer teşkil eden bir bölüm olduğunu fark ediyoruz sonra.
Ercan Dalkılıç
Her eserinde olduğu gibi, yine hatları kesin çizgilerle çizilmemiş bir kurgu yaratarak, okuyucunun takip algısını bozguna uğratıyor yazar. Birbirinin ardılı, birbirini tamamlayan karakterler var Kayıp Hayaller Kitabı’nda; Toptaş, dede-baba-torun olan bu karakterleri, olağan anlatım esnasında birden birbirlerine dönüştürüp zamansal sıçramalar yaptırıyor anlatısına. Kabaca bakacak olursak 100-150 yıllık bir zaman dilimini anlatmayı başarmış yazar. Kitap, geniş bir zamana yayılması ve her seferinde aynı karakteri anlatıyor olması bakımından bana Gabriel Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık’ını anımsattı ziyadesiyle. Anımsayacağız gibi, orada da dededen toruna uzanan karakterler, süreç içinde birbirlerini tamamlayarak, yekvücut olup şekilleniyorlardı.
Kayıp Hayaller Kitabı’nın en önemli yanı, ‘adına taşra denin o yoklar ve yokluklar diyarında’ki sıkışmışlığın ve çaresizliğin getirdiği boşluğun tanımsızlığını ifade etmeye çalışması. Maddi yetersizlikten dolayı bir türlü inşaatı başlayamayan, dilden dile dolanarak efsanevi bir biçim alan ev imgesi ile yoksulluğun ne menem bir dert olduğu çok iyi anlatılmış. Yazarın bazen bir sayfa boyunca Joyce’vari uzayıp giden noktasız cümleleri de bu derdin çıkmazlığına işaret eder gibi. Köy edebiyatındaki somutlaştırılan (biraz da arabeskleştiren, dersek yanlış yapmış olmayız sanırım) yoksulluğun, içerdeki –yüreklerdeki- yansısı çoğu zaman gerçeküstü, aşılmaz görünür aslında. İşte, kendi evini yapamayan inşaat ustası Hicabi’nin de, önündeki evsizlik, bir raddeden sonra o kadar üst bir ihtiyaç haline dönüşüyor ki, gerçeklik bağlamını yırtıp, düşsel bir boyuta ulaşıyor. Zaten Hicabi de elden ayaktan kesilerek, sürekli bir kendinden geçiş halinde yatıp durmaya başlıyor, yatalak olmadığı halde…
Varoluşçuluk ile Doğu mistizmini çok iyi sentezleyen yazar, Kayıp Hayaller Kitabı’ında da göstermiş hünerini. Bilinç akışını, iç-sesler vasıtasıyla değil de kafadan durmaksızın, nöbet geçirircesine geçen düşünceler vasıtasıyla; geçmişte yaşanılanlar, geleceğe dair tasavvurlarla gerçekleştiren Toptaş’ın, zaman-mekan uzamından ayrık, soyut tasvirlere giriştiği, Hasan Dede’nin ölüm katına yükselişini anlattığı ve yok oluşa lirik methiyeler düzdüğü mezarlıktaki bölümler gerçekten de çok etkileyici.
Toptaş, yoksulluk ile yok oluş arasındaki o sırat köprüsüne dayandırdığı metnine, Sinemacı Şerif ve Afyoncu karakterleri üzerinden iktidar-ezilen alegorisi de eklemlemiş; sinemanın kapısında bekleşen biletsiz çocuklar, Kevser’in Afyoncu tarafından kaçırılışına öylece bakakalan Hüseyin…
Geliştikçe yabancılaşan, yabancılaştıkça tepkisizleşen ve herkesin kendi ipinde sallandığı, kendi uçurumuna savrulduğu çağımız hiçliğinin portresi kısaca Kayıp Hayaller Kitabı. Sınıfların kesin çizgilerinin kaybolduğu şu sularda, varoluşçuğun taşraya kayması, bu sancıların orada da duyulması kadar doğal bir şey yok bizce…
Kayıp Hayaller Kitabı Hasan Ali Toptaş
İlk Yayım Tarihi: 1996
Son Baskı: Ekim 2009
İletişim Yayınları, 282 sayfa
