“Eğer onu sana birisi veriyorsa, bil ki o özgürlük değildir. Özgürlüğü kendi başına kazanmalısın.”
Queimada
Bu satırları okuyanlar arasında demir parmaklıklar ardında zaman geçirmiş fazla kimse yoktur diye tahmin ediyorum. Peki hiç düşündünüz mü, hiç bulunmadığımız bir yer ve gerçekten hiç yüzleşmediğimiz “esaret” duygusu hakkında nasıl oluyor da bu kadar çok şey bilebiliyoruz. Ben söyleyeyim: hapishane filmleri sayesinde.
Esaret filmleri demek daha doğru aslında. Çünkü her hapishanenin demir parmaklıkları olmuyor. Missisippi dolaylarında olduğunu tahmin ettiğim, kürek mahkumlarının gönderildiği etrafı bataklıklarla çevrili çalışma kampları, savaş esirlerinin çile doldurduğu esir kampları ya da ıssızlığın ortasına kurulmuş ve kendilerini çevreleyen çöl, orman gibi doğal engellere güvenen cezaevleri gibi bunlara örnek verilebilir.
Son yıllarda yapılmış en iyi hapishane filmi “Son Kale”dir (“The Last Castle”) şüphesiz. Bu türün bütün klişeleriyle birlikte, bütün güzelliklerini de taşır. Hapishane filmlerinin başarısını ve akılda kalıcılığını doğrudan etkileyen “horoz dövüşü” bu filmde iki iyi oyuncu ve askeri stratejilere dayanan senaryo sayesinde müthiş bir iktidar mücadelesine dönüşür. “Son Kale” filminde diğer hapishane filmlerinden farklı olarak hapishaneden kaçmaya çalışan yoktur. Robert Redford (Irwin) gibi bir ustanın, James Gandolfini (Albay Winter) gibi isimlerin rol aldığı film iki asker arasındaki rekabetin psikolojik, stratejik sonrasında da fiziksel boyutu perdeye oldukça iyi taşınır.
Redford daha önce 1980 yapımı bir diğer ünlü hapishane filmi “Brubaker”da oynamıştı. İki film arasında önemli bir parallellik, bir de zıtlık var. Paralellik şu; Redford, “Brubaker” filminde de sistemi düzeltmeye adıyordu yine kendini. Zıtlık ise, Redford’un 80 yapımı bu hapishane filminde bir mahkumu değil, hapishane müdürünü canlandırmasıydı. Genç ve idealist bir hapishane müdürü. Ama yaptığı yeniliklerle mahkumların sevgisini kazanan Brubaker’ın karşısına politikacılar, bürokratlar çıkıyor ve tahmin edilebileceği gibi ayağı kaydırılıyor. Brubaker görevini mahkumların alkışları eşliğinde terk ediyor. Bu filmde rol alan aktörlerin isimleri arasında, ilk sıralarda olmasa da, tanıdık biri göze çarpıyor; Morgan Freeman. Brubaker, Redford gibi Freeman’ın da son hapishane filmi olmuyor. Zenci aktör Stephen King’in bir öyküsünden uyarlanan 1964 yapımı, Frank Darabont imzalı “Esaretin Bedeli“nde (“Shawshank Redemption”) Tim Robbins’e eşlik ediyordu. Film, geçtiğimiz yıllarda ünlü sinema dergisi Empire’ın yaptığı okuyucu anketinden sinema tarihinin en iyi filmi olarak çıkmıştı. Tim Robbins bu filmde hapishaneye düşmüş masum bir adamı canlandırıyordu. Ki bu temaya pek çok hapishane filminde rastlamak mümkündür. Tom Selleck’in oynadığı “Masum Bir Adam” (“An Innocent Man”) ilk akla gelenlerden biri.
Hapishane filmlerinin en eski örneklerinden biri olan ve Sidney Lumet’in yönettiği “The Hill”de de askeri bir hapishane söz konusudur. 1965 yapımı bu film II. Dünya Savaşı sırasında, Kuzey Afrika’da bulunan bir İngiliz hapishanesini konu alır. Bu kez asi mahkum Sean Connery’dir. Film, adını hapishane avlusunda bulunan suni tepeden almaktadır. Acımasız hapishane komutanı mahkumları disipline etmek için onlara Afrika güneşinin altında defalarca bu tepeye çıkıp inme cezası vermektedir. Asi mahkumun burnunu sürtmek için ceza vermek, hemen hemen tüm hapishane filmlerini klişesidir. Kahramanımızın bu cezadan zerre kadar etkilenmemesi, yine de bildiğini okumaya devam etmesi de bir diğeri.
Diğer çok önemli bir hapishane filmi 1973 yapımı “Kelebek” (“Papillon) adlı filmdir. Steve McQueen ve Dustin Hofman’ın oynadığı filmin finali çoğunuzun hafızalarınıza kazınmıştır eminim.
Bu filmler kadar önemli olmasalar da benim çok beğendiğim hapishane filmi de Paul Newman’ın oynadığı, 1967 yapımı “Cool Hand Luke”tur (“Parmaklıklar Arkasında”). O da hapishane yönetiminin binbir işkencesine maruz kalan yine de iflah olmayan mahkumlardandır. Hep kaçar ama ne yazık ki hep yakalanır.
Gerçek bir hikayeden yola çıkılarak yapılan hapishane filmleri de vardır. Clint Eastwood’lu “Alcatraz’dan Kaçış“ (“Escape From Alcatraz”) bunlardan biridir. 1979 tarihli bu filmde 1960 yılında gerçekleşen bir kaçışın hikayesi anlatılır. Hem de kimsenin kaçamayacağı söylenen, San Francisco açıklarındaki Alcatraz Adası hapishanesinden yapılan bir kaçıştır bu.
II. Dünya Savaşı geriye çok fazla esaret öyküsü bırakmıştır. Bu öykülerden “The Bridge On The River Kwai” (“Kwai Köprüsü” – 1957), “Stalag 17” (“Casuslar Kampı” – 1952) gibi sinema tarihine geçecek savaş filmleri çıkmıştır, “Schindler’s List” (“Schindler’in Listesi”) gibi trajik soykırım öyküleri…
Hapishane filmleri her zaman aklı fikri kaçmakta olan mahkumları konu almaz. Mahkeme sürecinin, adalet arayışının ve hapishane dışında gerçekleşen hararetli soruşturmanın ana temayı oluşturduğu filmlerde vardır. Demin sözünü ettiğimiz “Masum Bir Adam”, Çin’de bir Amerikalının başına gelenleri konu alan “Kızıl Köşe” (“Red Corner”) bu tür filmlerdendir.
Hapishane filmleri arasında hikaye şekli olarak farklılaşan diğer filmler ise, ya mahkumların gardiyanlarla kozlarını spor sahasında paylaşmasını ya da hapishanede yaşanan isyanları anlatırlar.
Türk sinemasında da hapishane filmleri vardır. Yalnız, geçen sene gösterime giren O Şimdi Mahkum’u saymazsak, bu filmler Hollywoodlu türdeşlerinin çoğunluğu gibi bir kaçış hikayesi anlatan macera filmleri değil, edebiyat uyarlaması dramalardır. Geçmişte edebiyatçılarımızı demir parmaklıklar ardına kapatıp susturma alışkanlığımız sinemamıza böyle yansımıştır işte. 1989’da Halit Refiğ tarafından beyazperdeye başarıyla uyarlanan Kemal Tahir’in Karılar Koğuşu romanı, Tunç Başaran’ın Oscar’a yelken açan Uçurtmayı Vurmasınlar’ı ve Kadir İnanır’lı Tatar Ramazan filmleri bu geleneğin ürünleridir.
Shackless
Yön: Charles Winkler
Oyn: D.L. Hughley
Born American
Yön: Renny Harlin
Oyn: Markku Blonqvist
Ernest Goes To Jail
Yön: John R. Cherry III
Oyn: Jim Varney
Fortress 2
Yön: Geoff Murphy
Oyn: Christopher Lambert
Cube Zero
Yön: Ernie Barbarash
Oyn: Zachary Bennett, Stephanie Moore
Geceyarısı Ekspresi / Midnight Express
Yön: Alan Parker
Oyn: Brad Davis, Bo Hopkins
Dönüş Yok / No Escape
Yön: Martin Campbell
Oyn: Ray Liotta, Lance Hanriksen
Hür Kan / Lock Up
Yön: John Flynn
Oyn: Sylvester Stallone, Donald Sutherland
Ölüm Emri / Death Warrant
Yön: Deran Serafian
Oyn:Jan Claude Van Damme
The Story of Ricky
Yön: Ngai Kai Lam
Oyn: Siu-Wong Fan
Karılar Koğuşu
Yön: Halit Refiğ
Oyn: Kadir İnanır, Hülya Koçyiğit,
Fortress
Yön: Stuart Gordon
Oyn: Christopher Lambert
The Arena
Yön: Joe D’Amato, Steve Carter
Oyn: Pam Grier
Tatar Ramazan
Yön: Melih Gülgen
Oyn: Kadir İnanır, Esin Moralıoğlu
48 Saat / 48 hours
Yön: Walter Hill
Oyn: Eddie Murphy, Nick Nolte
Brokedown Palace
Yön: Jonathan Kaplan
Oyn: kate Beckinsale
Kızıl Köşe / Red Corner
Yön: John Avnet
Oyn: Richard Gere
Return to Paradise
Yön: Joseph Ruben
Oyn: Vince Vaughn, Anne Hech, Joaquin Phoenix
Prison on Fire
Yön: Ringo Lam
Oyn: Chow Yun-Fat, Tony Leung
Pardon
Yön: Mert Baykal
Oyn: Ferhan Şensoy, Rasim Öztekin
Çalınmış Ruhlar / Beyond Re-Animator
Yön: Brian Yuzna
Oyn: Jeffrey Combs
Against the Wall
Yön:John Frankenheimer
Oyn: Kyle McLachlan, Samuel L. Jackson
Half past Dead
Yön: Don Michael Paul
Oyn: Steven Seagal
O Şimdi Mahkum
Yön: Abdullah Oğuz
Oyn: Yavuz Binöl, Burhan Öcal, Erkan Can
Mean Machine
Yön: Robert Aldrich
Oyn: Burt Reynolds
The Longest Yard
Yön: Barry Skolnick
Oyn: Vinnie Jones
Maymunlar Gezegeni / Planet of Apes
Yön: Franklin J. Schaffner
Oyn. Charlton Heston
Masum Bir Adam / An Innocent Man
Yön: Peter Yates
Oyn: Tom Selleck, F. Murray Abraham
Savaşın Sonu / To End All wars
Yön: David L. Cunningham
Oyn: Robert Carlyle, Donald Sutherland
Müebbet Kuşları / Life
Yön: Ted Demme
Oyn: Eddie Murphy, Martin Lawrence
Carandiru
Yön: Hector Babenco
Oyn: Luiz Carlos Vasconcelos
Bad Boys
Yön: Rick Rosenthal
Oyn: Sean Penn
The Chronicles of Riddick
Yön: David Twohy
Oyn: Vin Diesel
The Prisoner
Yön: Chu Yen Ping
Oyn: Jackie Chan
Chicago
Yön: Rob Marshall
Oyn: Richard Gere, Rene Zellweger, Catherine Zeta Jones
Alien 3
Yön: David Fincher
Oyn: Sigourney Weaver
Stir Crazy
Yön: Sidney Poitier
Oyn: Gene Wilder, Richard Pryor
Gladyatör / Gladiator
Yön: Ridley Scott
Oyn: Russel Crowe
Parayı Al Kaç / Take the Money and Run
Yön: Woody Allen
Oyn: Woody Allen
Jail house Rock
Yön: Richard Thorpe
Oyn: Elvis Presley
Tavuklar Firarda / Chicken Run
Yön: Peter Lord and Nick Park
Seslendiren: Mel Gibson
16. Raund / Hurricane
Yön: Norman Jewison
Oyn: Denzel Washington
Küp / Cube
Yön: Vincenzo Natali
Oyn: André Bijelic, Graeme Manson
Babam İçin / In the Name of Father
Yön: Jim Sheridan
Oyn: Daniel Day-Lewis, Emma Thompson
Hanoi Hilton
Yön: Lionel Chetwynd
Oyn: Michael Moriarty
Deney / Das Experiment
Yön: Oliver Hirschbiegel
Oyn: Moritz Bleibtreu
The Great Escape
Yön: John Sturges
Oyn: Steve McQueen, James Garner
Neredesin Be Birader? O Brother, Where Art Thou?
Yön: Coen Kardeşler
Oyn: George Clooney
Brubaker
Yön: Stuart Rosenberg, Bo Rafelson
Oyn: Robert Redford, John Glover, Morgan Freeman
Uçurtmayı Vurmasınlar
Yön: Tunç Başaran
Oyn: Nur Sürer, Ozan Bilen
American History X
Yön: Tony Kaye
Oyn: Edward Norton, Edward Furlong
I Am a Fugitive From a Chain Gang
Yön: Mervyn LeRoy
Oyn: Paul Muni
The Defiant Ones
Yön: Stanley Kramer
Oyn: Tony Curtis, Sidney Poitier
Şeref ve Cesaret / Hart’s War
Yön: Gregory Noblitt
Oyn: Bruce Willis, Collin Farel
Alcatraz’dan Kaçış / Escape from Alcatraz
Yön: Don Siegel
Oyn: Clint Eastwood,
Kwai Köprüsü / The Bridge On the River Kwai
Yön: David Lean
Oyn: William Holden, Alec Guinnes
Kaçış Treni / Runaway Train
Yön: Andrei Konchalovsky
Oyn. John Voight, Eric Roberts
Son Kale / The Last Castle
Yön: Rod Lurie
Oyn: Robert Redford, James Gandolfini
Yeşil Yol / Green Mile
Yön: Frank Darabont
Oyn: Tom Hanks, David Morse
Kelebek / Papillon
Yön: Franklin J. Schaffner
Oyn: Steve McQueen, Dustin Hoffman
Alcatraz Kuşçusu / Birdman of Alcatraz
Yön: John Frankheimer
Oyn: Burt Lancaster
Stalag 17
Yön: Billy Wilder
Oyn: William Holden, Otto Preminger
The Hill
Yön: Sidney Lumet
Oyn: Sean Connery
Down by Law
Yön: Jim Jarmusch
Oyn: Roberto Benigni, Tom Waits, John Lurie
Cool Hand Luke
Yön: Stuart Rosenberg
Oyn: Paul Newman, George Kennedy, Dennis Hooper
Shawshank Redemption
Yön: Frank Darabont
Oyn: Tim Robbins, Morgan Freeman
[poll=15]
